Sejarah Sistem Piawai Emas dan Bretton
Woods
By Muhammad Faris and Wan Muhammad
Sejarah Sistem Piawai Emas
Perkataan dinar menurut Kamus Dewan
membawa maksud mata wang emas. Ia merupakan mata wang terawal yang digunakan
oleh orang Arab Mekkah dan Madinah pada abad keenam dan ketujuh Masihi. Mata
wang ini merupakan syiling emas dan perak yang telah dikeluarkan dan digunakan
di wilayah-wilayah Empayar Byzantium dan Empayar Sasan.
Mengikut sejarah Islam, Rasulullah s.a.w
tidak pernah cuba menempa mata wang yang baru bagi kegunaan negara Islam, malah
sebaliknya baginda memperakukan penggunaan mata wang yang sedia ada tanpa
sebarang perubahan. Keadaan sedemikian berterusan sehingga ke zaman Khalifah
Abu Bakar dan sebahagian daripada zaman Khalifah Umar al-Khattab. Akan tetapi,
Umar dilaporkan telah menempa syiling perak (dirham) mengikut acuan Sasan.4 Khalifah
Umar juga memperkenalkan piawaian menurut berat yang dikenali sebagai Piawaian
Khalifah Umar Al-Khattab r.a.5 Piawaian tersebut menentukan 10 dirham bersamaan
dengan 7 dinar. Setiap dinar mestilah mempunyai 4.25 gram emas dan setiap
dirham pula mengandungi 3 gram perak.
Sejarah dunia menjadi saksi bahawa
sistem emas dan perak telah digunakan sejak sekian lama sehinggalah ia
ditinggalkan pada 1914 apabila negara-negara yang terlibat dalam Perang Dunia Pertama
telah sewenang-wenangnya mencetak wang kertas bagi perbelanjaan sewaktu peperangan.
Pada 1933, Amerika Syarikat kerana ‘Great Depression’nya telah membatalkan
piawaian emas untuk mengatasi masalah ekonomi ketika itu. Pada Julai 1944, emas
kembali diambil menjadi piawai untuk menstabilkan kadar tukaran antarabangsa selepas
Perang Dunia Kedua. Emas digunakan sebagai piawai matawang di seluruh dunia
sehinggalah pada 15 Ogos 1971 apabila Presiden Amerika Syarikat (AS) ketika
itu, Richard Nixon, mengumumkan bahawa AS membatalkan Perjanjian Bretton Woods
yang dibuat pada 1 Julai 1944. Sejak dari itu, emas tidak lagi menjadi piawai
matawang dunia dan dunia mula mengamalkan wang ‘fiat’.
Disamping itu, Amerika Syarikat
memainkan peranan yang paling penting di dalam menghidup dan mematikan sistem emas
ini. AS yang telah lahir menjadi gergasi ekonomi dunia setelah Perang Dunia
Kedua telah diterima dunia sebagai ‘hakim’ dalam segala hal, termasuk dalam
menentukan piawai matawang dunia. ‘Hakim’ ini dengan begitu licik telah Berjaya
menukar dan menjadikan matawangnya sebagai standard ukuran yang baru. Setelah
pertukaran piawai inilah dunia tak habis-habis dilanda krisis matawang. Pemansuhan
nilai tara Dolar AS kepada emas dan penggunaan wang ‘fiat’ inilah yang sebenarnya
menjadi punca kepada krisis-krisis ekonomi dunia, yang sememangnya tidak dapat dipisahkan
dengan matawang.
Penggunaan dinar emas di Malaysia semakin
mendapat sambutan selepas isu ini dibincangkan secara meluas selepas krisis
kejatuhan mata wang Asia pada tahun 1998. Dinar emas dan dirham perak telah
diamalkan secara berkesan pada zaman Rasulullah s.a.w sehingga zaman Bani ‘Uthmaniah.
Manakala, sejarah kewangan dunia juga telah membuktikan bahawa emas digunakan
sebagai mata wang tunggal bermula tahun 1870 sehingga 1914. Selepas itu mata
wang emas masih dikekalkan dan digunakan bersama wang kertas sehingga tahun
1973, di mana penggunaannya dimansuhkan sama sekali dan sekaligus digantikan
dengan wang kertas semata-mata. Di sinilah kita melihat pelbagai masalah timbul
akibat mata wang dunia diapungkan tanpa diikat atau ditambat dengan nilai emas.
Maka, tidak hairanlah sekiranya isu penggunaan semula emas cuba dibincangkan
semula oleh ahli ekonomi dunia kerana emas pernah menjadi mata wang terunggul
dan berkuasa suatu masa dahulu
Sejarah Sistem Bretton Woods
Pada bulan Julai 1944, satu sistem
kewangan antarabangsa yang dikenali sebagai sistem Bretton Woods telah dicipta
di PBB (Monetari dan Persidangan Kewangan) yang telah diadakan di Mount
Washington Hotel di Bretton Woods, New Hampshire. Di mana diwakili oleh 44
negara. Dalam tempoh perang, standard emas klasik telah ditinggalkan dan sementara
itu kerajaan bukan sahaja melaksanakan penurunan nilai kompetitif, tetapi juga
menyediakan dasar perdagangan terbatas yang dapat memburukkan Kemelesetan
secara meluas. Akibat dariapada itu, negara-negara ini melihat peluang sistem
antarabangsa baru yang menyediaka pembinaan semula selepas Perang Dunia II.
Selepas itu, mereka mencipta sistem ini bukan sahaja akan mengelakkan kekukuhan
sistem kewangan antarabangsa, tetapi juga dapat meningkatkan kerjasama di
kalangan negara-negara yang mengambil bahagian dalam sistem ini. Oleh itu,
sistem Bretton Woods adalah satu usaha kerjasama luar biasa bagi negara-negara
yang telah menubuhkan halangan antara ekonomi mereka selama lebih daripada satu
dekad dalam tempoh perang. Tujuan sistem Bretton Woods adalah untuk memastikan
kestabilan kadar pertukaran, mencegah penurunan nilai kompetitif dan
menggalakkan pertumbuhan ekonomi.
Pereka utama sistem Bretton Woods adalah
John Maynard Keynes, berkhidmat sebagai penasihat kepada Perbendaharaan
British. Walau bagaimanapun, Harry Dexter White berkhidmat sebagai ketua
ekonomi antarabangsa di Jabatan Perbendaharaan di Amerika Syarikat. Keynes
adalah salah satu daripada ahli-ahli ekonomi yang paling berpengaruh pada masa
itu, yang merancang bagi mewujudkan institusi yang besar dengan sumber dan
kuasa untuk campur tangan apabila ketidakseimbangan berlaku. Pada masa yang
sama, pendekatan ini adalah konsisten dengan kepercayaannya bahawa harus dapat
campur tangan dalam masa krisis institusi awam. Keynes mencadangkan mengumpul
dana sebanyak $ 26 juta untuk "Clearing Kesatuan". Setiap negara akan
menerima kredit terhad yang akan menghalangnya daripada menjalankan defisit
imbangan pembayaran, tetapi setiap negara akan digalakkan terhadap lebihan
dengan mempunyai lebihan membayar "bancor" ke Kesatuan Clearing.
Pelan ini mencerminkan kebimbangan Keynes mengenai ekonomi selepas perang
global.
Seterusnya, rancangan White untuk mendapatkan
institusi baru adalah salah satu daripada kuasa dan sumber-sumber yang lebih
terhad. Ia mencerminkan satu masalah bahawa banyak sumber kewangan daripada
"Clearing Kesatuan" yang dibayangkan oleh Keynes akan digunakan untuk
membeli barangan Amerika, menyebabkan Amerika Syarikat memegang majoriti
bancor. Keynes telah hilang hujah dalam rancangannya. Oleh itu, White
mencadangkan institusi kewangan baru yang dikenali sebagai "Kumpulan Wang
Penstabilan". 730 perwakilan di Bretton Woods bersetuju untuk menubuhkan
dua institusi baru. Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF) akan memantau kadar
pertukaran dan memberi pinjaman mata wang rizab kepada negara-negara dengan
imbangan pembayaran defisit. Bank Antarabangsa merupakan Pemulihan dan
Pembangunan, yang kini dikenali sebagai Kumpulan Bank Dunia, bertanggungjawab
untuk menyediakan bantuan kewangan untuk pembinaan semula selepas Perang Dunia
II dan pembangunan ekonomi negara-negara kurang maju. Kedua-dua IMF dan Bank
Dunia masih terselamat dan memainkan peranan yang penting hari ini, tetapi
masing-masing mempunyai pengkritik yang sengit. IMF telah dikritik kerana
syarat-syarat yang ia terikat kepada pinjaman, yang dilihat sebagai memberi
tumpuan kepada penjimatan dan hak-hak pemiutang dan terlalu sedikit prihatin
terhadap kebajikan golongan miskin. Walau bagaimanapun, Bank Dunia telah
terutamanya memberi tumpuan kepada pinjaman kepada negara-negara membangun,
telah dikritik kerana gagal membayar perhatian yang sewajarnya kepada kesan
sosial dan alam sekitar atau luaran negatif daripada projek yang dibiayai.
IMF wujud rasmi pada Disember 1945, apabila
29 negara anggota pertama ditandatangani. Negara-negara yang bersetuju untuk
menjaga mata wang mereka tetap tetapi boleh laras (dalam jalur 1 peratus)
kepada dolar, dan dolar telah ditetapkan kepada emas pada $ 35 auns. sistem
Bretton Woods merupakan kadar pertukaran
melihat semua mata wang yang dikaitkan kepada dolar, dan dolar dikaitkan dengan
emas. Untuk mengelakkan spekulasi terhadap mata wang pasak, aliran modal sangat
terhad. Sehingga hari ini, apabila negara yang menyertai IMF, ia menerima kuota
berdasarkan kedudukan relatif dalam ekonomi dunia, di mana menentukan dapat
menyumbang kepada dana. Pada tahun 1958, sistem Bretton Woods menjadi berfungsi
sepenuhnya sebagai mata wang menjadi boleh tukar. Negara menyeselesaikan baki
antarabangsa dalam dolar, dan dolar AS telah ditukar kepada emas pada kadar
pertukaran tetap $ 35 auns. Amerika Syarikat mempunyai tanggungjawab untuk
mengekalkan harga emas tetap dan terpaksa menyesuaikan bekalan dolar untuk
mengekalkan keyakinan pada penukaran emas masa depan.
Dengan berakhirnya Bretton Woods
pada 1970, wang tidak mempunyai tempat bergantung untuk emas atau mana-mana
matawang, ia membentuk pelbagai kadar pertukaran dan kawalan modal. Dalam
keadaan ini, kebanyakan mata wang negara kaya terapung lebih bermaksud kurang
bebas, manakala mata wang negara muncul lebih bebas dalam aliran modal kerana
globalisasi dan penghapusan sekatan. Oleh kerana aliran lebih bebas,
negara-negara boleh mengawal mata wang mereka untuk mengelakkan mata wang
secara tiba-tiba. Dalam dekad semasa, banyak negara terutamanya negara-negara
baru muncul telah belajar daripada krisis ekonomi yang berlaku pada tahun 1998
dan 2008, mereka mendapati bahawa menjaga rizab kuantiti yang sangat tinggi
adalah kunci untuk terus hidup semasa krisis ekonomi. Rizab ini terutamanya
digunakan untuk menampung import kecemasan dan pembayaran hutang jangka pendek.
